„Gazeta Wyborcza” opisa?a 25 czerwca przypadek Mieczys?awa K., 63-letniego funkcjonariusza SB, który domaga si? 80 tysi?cy z?otych tytu?em odszkodowania za rzekomo nies?uszne skazanie go przez s?d za pope?nienie zbrodni komunistycznych na dwa lata wi?zienia w zawieszeniu, grzywn? 2,5 tysi?ca z?otych oraz tysi?c z?otych nawi?zki.
Proces zosta? wytoczony Mieczys?awowi K. w 2003 roku przez IPN. Mimo prawomocnych wyroków skazuj?cych, sprawa zosta?a jednak umorzona a wyroki uchylone. Powód: jego czyny przedawni?y si? ju? w 1995 r., a zatem na trzy lata przed powstaniem ustawy o IPN, który wytoczy? mu proces. Teraz by?y esbek oskar?ony o prze?ladowanie opozycji domaga si? od pa?stwa zado??uczynienia.
Jak to mo?liwe, ?e w wolnej Polsce sprawcy zbrodni komunistycznych nie mog? zosta? prawomocnie os?dzeni? A tym, którzy otrzymali wyroki skazuj?ce s? one uchylane?
Otó? S?d Najwy?szy w orzeczeniu z dnia 25 maja 2010 roku stwierdzi?, ?e sprawcy niektórych zbrodni komunistycznych, takich jak pobicie czy zn?canie si?, które by?y zagro?one kar? odpowiednio do 3 i 5 lat wi?zienia, nie mog? zosta? poci?gni?ci do odpowiedzialno?ci karnej z powodu ich przedawnienia. Powo?a? si? na przepis art. 108 par. 2 Kodeksu karnego z 1969 roku, w brzmieniu ustalonym ustaw? z dnia 12 lipca 1995 r. o zmianie Kodeksu karnego.
Trudno zgodzi? si? z orzeczeniem S?du Najwy?szego w tej sprawie, chocia?by z tego powodu, ?e czas przedawnienia zbrodni komunistycznych nie rozpocz?? de facto swojego biegu po prze?omie 1989 r. – mówi dr Marcin Warcho?, ekspert Fundacji Republika?skiej i adiunkt w Katedrze Post?powania Karnego Wydzia?u Prawa i Administracji UW.
Historia regulacji dotycz?cych zbrodni komunistycznych jest do?? powik?ana. Z oczywistych wzgl?dów czyny takie jak pobicie czy zn?canie si? nie by?y ?cigane przed 1 stycznia 1990 roku. Jednak równie? po tej dacie ich ?ciganie by?o prawnie niemo?liwe, gdy? ze wzgl?du na fakt, ?e na gruncie Kodeksu karnego okres ich przedawnienia wynosi? 5 lat uleg?y one przedawnieniu: je?li na przyk?ad pobito dzia?acza Solidarno?ci w 1981 r., to przest?pstwo to od 1986 r. nie mog?o by? ?cigane ze wzgl?du na przedawnienie.
Dopiero w listopadzie 1995 roku wesz?a w ?ycie ustawa z 12 lipca o zmianie Kodeksu karnego. Dodany przez ni? paragraf 2 artyku?u 108 k.k. stanowi?, i? bieg terminu przedawnienia umy?lnych przest?pstw przeciwko ?yciu, zdrowiu, wolno?ci lub wymiarowi sprawiedliwo?ci, zagro?onych kar? pozbawienia wolno?ci powy?ej 3 lat, pope?nionych przez funkcjonariuszy publicznych przed 31 grudnia 1989 r. rozpoczyna si? 1 stycznia 1990 r.
Co wynika?o z takiej regulacji? Po pierwsze, ustawodawca uzna?, ?e czyny zagro?one kar? do 3 lat przedawni?y si? jeszcze przed 1990 rokiem. Po drugie, takie czyny jak zn?canie si? w ?wietle tego przepisu przedawnia?y si? 1 stycznia 1995 r., jako ?e ich okres przedawnienia wynosi? 5 lat. Przedawni?y si? one zatem jeszcze przed wej?ciem ustawy z 1995 roku w ?ycie! W ten sposób ustawodawca skutecznie uniemo?liwi? ich ?ciganie.
Sytuacja uleg?a zmianie w 1998 roku po wej?ciu ?ycie kodeksu karnego z 1997 r., a wi?c trzy lata po up?ywie okresu przedawnienia, obliczonego na podstawie przepisów z 1995 r. Nowy kodeks karny wprowadzi? 10-letni okres przedawnienia dla czynów, które zagro?one by?y kar? przekraczaj?c? 3 lata pozbawienia wolno?ci. Z kolei ustawa o IPN wprowadzi?a dla zbrodni komunistycznych jeszcze d?u?sze terminy przedawnienia – 30 lat dla zabójstw i 20 lat dla innych zbrodni komunistycznych
W tej sytuacji pojawi?o si? pytanie, czy ustawodawca w 1998 roku wprowadzaj?c w ?ycie nowy kodeks karny spowodowa? „od?ycie” terminu przedawnienia, ustanawiaj?c nowy 10-letni okres przedawnienia omawianych tu czynów. I w?a?nie na to pytanie negatywnie odpowiedzia? S?d Najwy?szy we wspomnianym wy?ej orzeczeniu z 2010 roku.
Przepisy wprowadzone w 1995 r. s? dzi? podstaw? orzecze? s?dowych. Dochodzi do tego, ?e S?d Najwy?szy wydaje orzeczenia korzystne dla sprawców zbrodni komunistycznych na podstawie przepisu o przedawnieniu tych zbrodni. A zatem komunistyczni oprawcy dostali swoisty immunitet od demokratycznego pa?stwa. – mówi dr Warcho?.
Dlatego grono ekspertów Fundacji Republika?skiej przygotowuje wniosek do Trybuna?u Konstytucyjnego o uznanie przepisów ustawy z 1995 roku za niezgodne z Konstytucj? RP. Przepisy te nadal wywo?uj? skutki prawne, powo?uj? si? na nie s?dy powszechne i S?d Najwy?szy, rozpatruj?cy kasacje na korzy?? funkcjonariuszy skazywanych za zbrodnie komunistyczne.
Wydanie orzeczenia przez Trybuna? Konstytucyjny o tym przepisie jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolno?ci i praw osób pokrzywdzonych przez komunistycznych oprawców. Fundamentalna zasada sprawiedliwo?ci, poszanowanie praw pokrzywdzonych, zaufanie obywatela do pa?stwa i tworzonego przeze? prawa oraz prawda historyczna wymaga ingerencji Trybuna?u Konstytucyjnego – przekonuje dr Marcin Warcho?.
